Trong văn hóa tín ngưỡng dân gian Việt Nam, tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ Phủ là một di sản giàu bản sắc và rực rỡ màu sắc. Giữa hệ thống thần điện phong phú ấy, ngoài thờ các nữ thần thì còn có các nam thần uy linh bảo trợ cõi nước. Trong đó, Quan Hoàng Mười hiện lên như một vị thánh được nhân dân đặc biệt kính trọng và tôn thờ. Một vị Thánh được “thần thánh hoá” từ các nhân vật lịch sử, kết tụ trong mình khí chất của những người con trai xứ Nghệ: trung trực – hào sảng – văn võ song toàn – tận trung với nước, tận hiếu với dân. Người dân tôn ông bằng câu ca: “Quan Hoàng Mười trấn thủ Nghệ An, Về huyện Thiên Bản làm quan Phủ Dầy” Ngài không chỉ là một đấng linh thiêng trong các buổi hầu đồng mà còn gắn với nhiều truyền tích huyền bí cùng những ngôi đền mang dấu ấn thời gian. 

Quan Hoàng Mười là ai?

Quan Hoàng Mười hay còn gọi là Ông Mười Nghệ An. Ông là con của Vua Cha Bát Hải Động Đình, vốn là thiên quan trên Đế Đình, thần tiên trong chốn Đào Nguyên. Theo lệnh, Ông giáng trần để giúp dân phù đời. Ngài là một trong Thập Vị Quan Hoàng – là một trong những vị thần quan trọng và nổi tiếng bậc nhất trong hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ Phủ của người Việt, giữ trọng trách cai quản các miền trời, đất, sông nước và núi rừng, luôn âm thầm hỗ trợ con người trong cuộc sống trần gian.

Trong đời sống dân gian, Ngài thường được biết đến một vị tướng văn võ kiêm toàn, vừa có tài vừa có đức. Không chỉ uy nghi, dũng lược nơi trận mạc, Ngài còn nổi tiếng là người hào hoa, tao nhã, thông thạo thơ phú và văn chương. Danh tiếng của Ngài gắn bó mật thiết với vùng đất Nghệ An, nơi đặt đền thờ chính cùng những lễ hội lớn nhất, vì vậy dân gian thường trìu mến gọi Ngài là “Hoàng Mười xứ Nghệ”.

Thần tích Quan Hoàng Mười 

Thần tích của Quan Hoàng Mười được biểu tượng thần thánh hóa người anh hùng xứ Nghệ qua nhiều dị bản khác nhau và được cho rằng đó đều là hóa thân của Ngài. 

1. Ông Hoàng Mười hóa thân là tướng tài Lê Khôi

Dân gian cho rằng Ông chính là Lê Khôi người anh hùng Ngũ Mã (?-1446) – là một vị tướng tài, trấn giữ đất Lam Hồng tại Đền Củi - Hà Tĩnh. Nơi đây, hình tượng Quan Hoàng Mười được đồng nhất với Thái Úy Lê Khôi, cháu ruột Vua Lê Lợi và là người theo Vua tham gia mười năm kháng Minh. Vì vậy, Quan Hoàng Mười được người dân xứ Nghệ tôn xưng là “Đức Thánh Minh”, trở thành một vị quan trong hệ thống thần điện của tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ Phủ. Bất cứ nơi đâu có thờ Mẫu, người ta đều lập tượng hoặc bàn thờ Ông Hoàng Mười.

2. Ông Mười hóa thân là tướng Nguyễn Xí

 Sự tích về Quan Hoàng Mười được truyền rộng rãi nhất lại kể rằng Ông Mười giáng sinh thành Nguyễn Xí (1385 –1465). Khai quốc công thần triều Lê – chính là nguyên mẫu lịch sử gần nhất, là một danh tướng dưới triều Lê Thái Tổ, phò tá bốn đời Vua Lê. Người có công lớn trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn dẹp giặc Minh và sau đó được giao trấn giữ vùng Nghệ An – Hà Tĩnh, cũng là quê hương của ông. Tư liệu văn hóa Nghệ An (Hưng Nguyên – Xuân Am) cho thấy: Đền Hưng Nguyên còn lưu tới 21 đạo sắc phong cho Ông Hoàng Mười, chủ yếu phong cho Nguyễn Xí và những vị có công với xứ Nghệ. Tại đây, ông luôn chăm lo cho cuộc sống của dân chúng. Chuyện kể một lần gió bão làm đổ nát nhà cửa, ông lập tức sai quân lên rừng lấy gỗ dựng lại nhà cho dân và mở kho lương cứu tế. Trong một chuyến đi thuyền trên sông, khi qua chân núi Hồng Lĩnh, gặp cơn phong ba dữ dội, thuyền bị nhấn chìm và ông hóa ngay giữa dòng Lam.

Lúc dân làng đang thương tiếc lo tang sự, bỗng trời quang mây tạnh, xuất hiện đám mây vàng, rồi thi thể ông nổi lên mặt nước nhẹ nhàng, gương mặt vẫn hồng hào như đang ngủ. Khi đưa vào bờ, đất mối xung quanh tự trồi lên bao bọc lấy di quan . Trên trời khi ấy lại hiện mây ngũ sắc kết thành hình xích mã (có dị bản kể là xích điểu), cùng đoàn thiên binh thiên tướng xuống rước ông về trời.

Sau khi hiển thánh, ông được giao trấn giữ vùng Nghệ Tĩnh và ngự tại phủ Nghệ An. Nhân dân tôn kính gọi ông là Ông Hoàng Mười (hay Ông Mười Củi), không chỉ vì ông được xem là người con thứ mười của Vua Cha như một số tài liệu ghi lại, mà còn bởi “mười” mang ý nghĩa đủ đầy, trọn vẹn – tượng trưng cho tài đức song toàn, văn võ toàn tài của ông. Không chỉ nổi bật nơi trận mạc, Ông còn nổi danh là người hào hoa phong nhã, am hiểu thơ phú, văn chương; trên Thiên Giới, các bạn tiên đều kính mến, còn tiên nữ thì cảm mến tài hoa của ông. Ngày nay, phần mộ của Ông Hoàng Mười nằm trong quần thể di tích của chính ngôi đền thờ ông.

Ngoài ra, Xứ Nghệ còn lưu nhiều truyền tích liên hệ ông với: • Uy Minh Vương Lý Nhật Quang – con vua Lý Thái Tổ hoặc Nguyễn Duy Lặc – Nguyễn Duy Nhân – tướng tài thời Lê Lợi. Tất cả đều có điểm chung đều là những bậc trung thần có công lớn với vùng Nghệ – Tĩnh và được dân tôn làm phúc thần sau khi mất.

Những biểu hiện người có căn Ông Hoàng Mười

Thông thường, những người có căn duyên với ông Hoàng Mười đa phần có công danh rất tốt, vì họ có chí tiến thủ, nhưng ẩn ở bên trong lại là cái tâm bình lặng, vì họ thích văn chương và cuộc sống nhẹ nhàng, không thích đấu đá tranh giành, luôn trân trọng những mối quan hệ, biết lắng nghe người khác; có khả năng là người kết nối, như nút thắt hoà giải những mối quan hệ. Vậy nên, nếu để ý kỹ sẽ thấy những người mang căn duyên ông Hoàng Mười một là rất thành công, hoặc là rất vất vả, không có mấy người sống bình bình, lưng chừng ở giữa.

Những người có căn mệnh sẽ nhận ra được thông qua hình dáng, tử vi hoặc tướng số. Cách nhận biết khá đơn giản, thông qua một vài những biểu hiện bên ngoài như:

• Người có căn nam thần, thông thường, họ sở hữu nét mặt tưng bừng, mắt long lanh, hơi dữ tướng, nóng tính, bốc đồng.
• Người có căn mệnh nữ giới biểu hiện rõ sự nóng tính, có phần cương quyết
• Đối với những người có căn thánh sẽ có dáng vẻ phong thái vị thần.
• Ham học hỏi, có chí tiến thủ; thích những điều nhẹ nhàng, văn phong
• Không phải là người thích nổi trội hay khoe mẽ hay trở thành tâm điểm trước đám đông.

Hầu giá Ông Hoàng Mười

Cũng giống như Ông Hoàng Bảy, Ông Hoàng Mười là một trong những vị Thánh thường xuyên giáng đồng. Trong tín ngưỡng Tứ Phủ, Ông thuộc Địa Phủ, nổi tiếng giỏi văn chương, thi phú, đồng thời tinh thông võ lược, điều binh khiển tướng. Vì vậy, khi hầu giá, các Thanh đồng thường thể hiện những đặc điểm ấy. Những ai hợp căn với Ông Mười thường mang phong thái hào hoa, lịch nhã, văn võ toàn tài, đặc biệt rất xuất sắc về văn chương. 

“Vắng người vắng cả mùa Xuân . Nhớ người vì Nước , vì Dân , vì Đời. Biểu tượng của phong thái tài tử – thanh lịch xứ Nghệ Văn chầu mô tả ông: “Áo gấm vàng, khăn xanh điểm ngọc, Gót hài son in bóng nước Lam Giang.”

Đó là vẻ đẹp thanh tân – trang nhã của văn hóa miền Trung xưa. Khi ngự đồng, ông thường mặc áo vàng thêu hình rồng uốn lượn thành chữ Thọ, đầu đội khăn xếp thắt lét vàng, cài kim lệch màu vàng kim. Sau khi giáng, ông tấu hương, khai quang rồi múa cờ chinh chiến; đôi lúc ngâm thơ, hoặc dùng dải lụa vàng diễn lại cảnh cùng dân chài kéo lưới trên sông Lam – biểu tượng cho việc mang tài lộc về cho bản đền. Cũng như ông Bảy, ông Mười cưỡi ngựa, cầm hèo đi chấm đồng. Lúc ông ngự vui, quỳnh quế dâng chè xanh, trầu, thuốc lá – những đặc sản của xứ Nghệ – và hò lên những câu hò Nghệ Tĩnh mượt mà để đón bóng Ngài về ngự đồng. 

Đền thờ chính – nơi lưu dấu thần tích

1. Đền Củi (Hà Tĩnh)

 • Xưa thờ Tam Tòa Thánh Mẫu
 • Tướng Lê Khôi được phối thờ sau khi mất
 • Gắn với dị bản thần tích “cuồng phong – mối đùn mộ”

2. Đền Hưng Nguyên (Nghệ An)

 • Xây dựng năm 1634
 • Lưu giữ 21 đạo sắc phong cổ nhất liên quan đến Hoàng Mười
 • Thờ các tướng: Lê Khôi – Nguyễn Duy Lạc – Nguyễn Xí

Dù một bên là tâm thức dân gian, một bên là sắc phong triều đình, nhưng cả hai đều thống nhất rằng: Hoàng Mười là Thánh bảo hộ cho vùng đất Nghệ – Tĩnh.